Οι βιβλικές σπουδές δεν είναι το μόνο πεδίο όπου η νεοελληνική λογιοσύνη υστερεί έναντι της δυτικής. Στη θεολογική λογιοσύνη ειδικότερα, αλλού τα πήγαμε καλύτερα (π.χ. πατρολογία) και αλλού χειρότερα. Υπάρχουν ειδικοί λόγοι που στις βιβλικές σπουδές, στην Ελλάδα και σε όλο τον Ορθόδοξο κόσμο, τα πήγαμε χειρότερα. Ας τους αναζητήσουμε και ας φροντίσουμε, όσο γίνεται, να τους αντιστρέψουμε. 2. Νεοελληνικές μεταφράσεις της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης: Αγαπητέ κ. Καραβιδόπουλε, είναι δυνατό να τίθεται προς συζήτηση αν αγνοώ την μετάφραση του Τρεμπέλα, όταν στο συνέδριο που διοργάνωσε η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών του Βόλου για το έργο του, τον Μάρτιο του 2011, στο οποίο εσείς μιλήσατε για το βιβλίο του Ιησούς ο από Ναζαρέτ, εγώ ήμουν εκείνος που έκανα την εισήγηση για το μεταφραστικό εγχείρημα του Τρεμπέλα, εντάσσοντάς το μέσα στη γενικότερη ευσεβιστική, παραφραστική παράδοση; Ας είναι. Δεν είναι άλλωστε αυτό που έχει σημασία. Ισχυρίζομαι λοιπόν σε αυτή τη συζήτηση στο Βήμα, και το έχω πει και γράψει και αλλού, ότι δεν υπάρχει νεοελληνική Βίβλος. Ας εξηγήσω άλλη μια φορά τι εννοώ: δεν υπάρχει στην αυγή του νεοελληνικού κόσμου μια μετάφραση της Βίβλου στα νέα ελληνικά που να έπαιξε καθοριστικό και διαμορφωτικό ρόλο στην πνευματική ζωή του τόπου γενικότερα. Δεν έχουμε δηλαδή κάτι ανάλογο με την King James ή τη μετάφραση του Λουθήρου. Η μόνη μετάφραση που θα μπορούσε να παίξει έναν τέτοιο ρόλο ήταν του Μάξιμου Καλλιουπολίτη, η οποία ωστόσο ουσιαστικά δεν κυκλοφόρησε, δηλαδή δεν θέλησε τελικά η διοικούσα Εκκλησία να κυκλοφορήσει. Η μετάφραση που φέρεται συνολικά υπό το όνομα του Βάμβα μακροημέρευσε, επειδή την υιοθέτησαν οι Έλληνες προτεστάντες και την έκαναν τη Βίβλο τους. Λέω και κάτι ακόμη: στην Ελλάδα δεν αφθονούν πράγματι οι μεταφράσεις της Βίβλου, συγκριτικά όχι μόνο με τις μεταφράσεις που έχουν γίνει στις εθνικές γλώσσες της καθολικής και προτεσταντικής Δύσης, αλλά και με τις νεοελληνικές μεταφράσεις αρχαιοελληνικών κειμένων. Το ζήτημα δεν είναι μόνο ποσοτικό, ότι δηλαδή οι μεταφράσεις από την αρχαία γραμματεία είναι υπερπολλαπλάσιες των βιβλικών, είναι περισσότερο και κυρίως ποιοτικό: μεταφράσεις αρχαιοελληνικών κειμένων έκαναν κορυφαίοι Νεοέλληνες λογοτέχνες και συγγραφείς, κάτι που διόλου δεν ισχύει, με ελαχιστότατες εξαιρέσεις, για τις βιβλικές μεταφράσεις. Δεν έχει άραγε σημασία αυτό για τον Νέο Ελληνισμό και τη θέση της Βίβλου μέσα σε αυτόν; Κλείνοντας αυτό το δεύτερο μέρος της απάντησής μου στον κ. Καραβιδόπουλο, δεν μπορώ να μην προσθέσω ότι την καλύτερη υποστήριξη των απόψεών μου την προσφέρει ο ίδιος, όταν πληροφορεί τους αναγνώστες της εφημερίδας ότι η πρώτη ολοκληρωμένη μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης στα νέα ελληνικά, από το εβραϊκό πρωτότυπο, έγινε μόλις το 1997!