Οι εθνοτικές ταυτότητες είναι εξίσου ισχυρές και πανταχού παρούσες μέσα στα παλιά και στα νέα ευρωπαϊκά κράτη. Οι γλωσσικές διαφορές, με ό,τι αυτές σημαίνουν στον βαθμό που η γλώσσα είναι το ίδιο το σώμα του πολιτισμού, είναι θεσμικά κατοχυρωμένο στοιχείο της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Αυτό σημαίνει πολύ απλά ότι τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ευρώπης, τα οποία είναι εν τέλει οικονομικά και αναπτυξιακά, μπορούν να αναδειχθούν και να λειτουργήσουν μόνο στο πλαίσιο μιας πλουραλιστικής αντίληψης για τον πολιτισμό, τόσο ως τεχνικό πολιτισμό όσο και ως πνευματική στάση και καλλιέργεια. Η ιδεολογία της σύγκρουσης και άρα της γεωπολιτικής οριοθέτησης των πολιτισμών, που τείνει δυστυχώς να επικρατήσει, υψώνει ανυπέρβλητα ενδοευρωπαϊκά τείχη και παρεμποδίζει υποδόρια τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Συντηρεί και αναπαράγει τη διάκριση μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης κατά τρόπο πολύ χειρότερο από τη διάκριση μεταξύ, π.χ., Οθωμανικής και Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας ως τις παραμονές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι οι διεισδυτικές παρατηρήσεις του Μαξ Βέμπερ διατυπώθηκαν πολλές δεκαετίες πριν από τις αναμφίβολα διεισδυτικές αλλά καθόλου αυταπόδεικτες παρατηρήσεις του Σάμιουελ Χάντιγκτον. Η χειραφέτηση της Ευρώπης (οικονομική, νομισματική, αναπτυξιακή, πολιτική και αμυντική στο μέτρο που μπορεί να επιτευχθεί) μπορεί να βασίζεται μόνο στη συγκρότηση μιας νέας πολιτιστικής ευρωπαϊκής ταυτότητας. Ή μάλλον στη συγκρότηση μιας επίκαιρης ευρωπαϊκής πολιτιστικής αυτοπεποίθησης. Δηλαδή μιας θεμελιώδους και ενιαίας πολιτιστικής στάσης. Αυτή η πολιτιστική στάση μπορεί να συγκροτηθεί μόνο εφόσον είναι ταυτόχρονα πολιτική, οικονομική και νοοτροπική. Μόνο αν λειτουργεί ως στάση που αφορά κατ' αρχήν τον πολιτικό πολιτισμό, δηλαδή τη λειτουργία της μεταβιομηχανικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και του σύγχρονου μεταβιομηχανικού κράτους δικαίου. Ενας τέτοιος ευρωπαϊκός πολιτικός πολιτισμός αφορά κάθε ευρωπαϊκό κράτος, αλλά βεβαίως και την Ενωση ως τέτοια. Μας φέρνει συνεπώς αντιμέτωπους με το μείζον ζήτημα του θεσμικού μέλλοντος της Ευρώπης που συζητείται προς το παρόν χωρίς ιδιαίτερο θάρρος και χωρίς διάθεση υπέρβασης. Η επιδίωξη ενός Ευρωπαϊκού Συντάγματος θα βάλει, αν μη τι άλλο, σε μια καλύτερη τάξη τα προβλήματα και θα θέσει με πιο πιεστικό τρόπο τα ερωτήματα στα οποία καλούνται να απαντήσουν οι ευρωπαϊκοί λαοί. Ενας τέτοιος ευρωπαϊκός πολιτικός πολιτισμός αφορά βέβαια και την εξωτερική πολιτική της Ενωσης. Την αντίληψη της Ευρώπης γι' αυτό που λέγεται ισχύς. Στο μέτρο που οι ΗΠΑ κατέχουν τόσο μεγάλο ποσοστό της συνολικής παγκόσμιας στρατιωτικής ισχύος και αναλαμβάνουν μόνον ή κυρίως αυτές τόσο μεγάλους στρατιωτικούς κινδύνους, η πολιτική χειραφέτηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι περισσότερο μια θεωρητική άσκηση παρά ένα πραγματικό ενδεχόμενο. Ο πολιτισμός, υπό την έννοια της αναφοράς στις ίδιες αξίες και της αναγωγής στην ίδια κληρονομιά, είναι άρα ταυτοχρόνως η μεγάλη προωθητική δύναμη και το σοβαρότερο εμπόδιο στη συγκρότηση της μελλοντικής Ευρώπης. Η μεγάλη πολιτική πρόκληση της Ευρώπης είναι συνεπώς η πολιτιστική της αυτοσυνειδησία. Μέσα από αυτήν θα βρει όχι μόνο τον εαυτό της αλλά και τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα. Ο κ. Ευάγγελος Βενιζέλος είναι υπουργός Πολιτισμού. Το κείμενο αποδίδει την εισήγησή του στο συνέδριο που διοργάνωσε το περιοδικό «The Economist» το τριήμερο 17-19.4.2002 στην Αθήνα....