Ο μύθος της δεδομένης ευφυίας είναι πολύ επικίνδυνος για τους σπουδαστές εκείνους στη χώρα μας που έχουν αφεθεί στην αντιγραφή, αλλά «αν κάτσω και διαβάσω, ξέρω ότι θα τα καταφέρω». Το ξέρουν σίγουρα; Όταν δεν έχουν καθίσει να διαβάσουν για χρόνια, με ποιες τεχνικές, με ποια μεθοδολογία θα καταφέρουν να μάθουν τον όγκο των πληροφοριών που χρειάζονται; Πώς θα τις επεξεργαστούν; Με την αχρησία οι στρατηγικές αυτές εξαφανίζονται και αυτός που νομίζει ότι είναι έξυπνος ίσως τελικά να μην είναι και τόσο. Θυμάμαι χαρακτηριστικό παράδειγμα δύο μαθητριών μου: η πρώτη θεωρείτο ως ιδιαίτερα ευφυής, ιδιαίτερα ταλαντούχα με κλίση στα θετικά μαθήματα. Η δεύτερη ήταν η κλασσικά επιμελής μαθήτρια (κάποιοι δυστυχώς την έλεγαν «φυτό») που με ενθουσιασμό και αφοσίωση μελετούσε την κάθε λεπτομέρεια και «δεν άφηνε καρφίτσα να πέσει κάτω», ζητώντας όλο και πιο δύσκολες ασκήσεις. Η πρώτη, σίγουρη για την ικανότητά της, δεν έμπαινε καν στον κόπο να γράψει τις απλές ασκήσεις του σχολείου, καθώς της φαίνονταν πολύ εύκολες. Όταν μια φορά κάναμε αιφνιδιαστική επανάληψη στο κεφάλαιο, η πρώτη έκανε πολλά λάθη, ενώ η δεύτερη κανένα. Αν το μοτίβο της πρώτης συνεχίσει, αμφιβάλλω για το πόσο θα μπορέσει το κοιμισμένο ταλέντο της ξαφνικά να «ξυπνήσει» κατ’ εντολήν. Ίσως δεν θα ήταν ακραίο να πούμε ότι η ευφυία είναι σαν το μυ που τον εξασκείς. Ένας άλλος τρόπος που επιχειρούν οι γονείς, οι δάσκαλοι, αλλά και ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα να αποφύγει την πλέον μαζική σύγκρουση του «είναι έξυπνος αλλά παίρνει 03» που συμβαίνει καθημερινά στα σχολεία της χώρας είναι να μειώσουν κατά πολύ τις απαιτήσεις. Όταν λοιπόν τα θέματα είναι πάρα πολύ εύκολα, τότε και θα εξακολουθεί να είναι έξυπνος (άρα η αυτοεκτίμηση του δε θίγεται), αλλά και θα πάρει 20! Καμία διαφωνία, καμία σύγκρουση, όλα καλά. Πολλοί εκπαιδευτικοί, μην αντέχοντας την ψυχολογική πίεση των γονιών για υψηλούς βαθμούς έχουν καταφύγει εκεί. Αυτό επίσης πρόκειται να συμβεί με την υπερβολική χαλάρωση των απαιτήσεων στο Γυμνάσιο. Είναι όμως αυτό λύση; Σύμφωνα με την Dweck όχι, γιατί μόνο μέσα από την κατάκτηση προκλήσεων και δυσκολιών μπορεί να ενισχυθεί η (και φυσικά και το μαθησιακό του αποτέλεσμα). Δε βοηθά το παιδί να του βάζεις νηπιακής δυσκολίας ασκήσεις. Είναι σαν να του στέλνεις έμμεσα το μήνυμα «δεν είσαι ικανός για τίποτα περισσότερο». Αυτό που πραγματικά βοηθά το παιδί να νιώσει αποτελεσματικό είναι να του βάλεις δύσκολες ασκήσεις και βήμα-βήμα να του διδάξεις τις στρατηγικές να τις λύσει. Να το μάθεις να σκέφτεται και να το μάθεις πώς να αναζητά βοήθεια όταν δυσκολεύεται κι όχι να τα παρατάει. Έτσι μόνο θα εξελιχθεί σε έναν ενήλικα που θα μπορεί να ανταπεξέλθει σε δυσκολίες που δε γνωρίζει από πριν. Και πάλι το εκπαιδευτικό μας σύστημα κινείται προς την εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Αυτό που χρειάζεται είναι ενισχυτική διδασκαλία εντός σχολείου για να βοηθηθούν οι μαθητές να ανταπεξέλθουν σε δύσκολα θέματα και αξιολόγηση σε ισοδύναμης δυσκολίας θέματα. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα σήμερα αμείβει αβέρτα με βαθμούς που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, δημιουργώντας στα παιδιά μια ψευδαίσθηση υπεραξίας κι επιβράβευσης χωρίς προσπάθεια. Αυτό δεν είναι υπερβολική καλοσύνη προς τα παιδιά, αλλά μια πολύ επικίνδυνη εξαπάτηση: όταν αργότερα βρεθούν αντιμέτωπα με την πραγματικότητα, η προσγείωση είναι τόσο ανώμαλη που τα παιδιά χάνουν κάθε αίσθηση αυταξίας κι αυτό-αποτελεσματικότητας. Τα γαλουχούμε σε έναν πλασματικά εύκολο κόσμο, όπου τα μαθήματα είναι εύκολα, το άριστα εύκολο, η προαγωγή εύκολη, κι όταν η φαντασίωση καταρρεύσει, το σοκ είναι τόσο ισχυρό που καταρρέουν και τα ίδια. Καθώς δεν έχουν μάθει να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες και τις αποτυχίες, αποσύρονται νιώθοντας τα ίδια αποτυχημένα. Η γαλουχία σε έναν πλασματικό εύκολο κόσμο οδεύει έτσι τους νέους να γίνουν μια φοβική και αποσυρμένη νεολαία με τρόμο προσωπικής ανεπάρκειας. Κι όλα αυτά επειδή τα εμποδίζουμε από το να μάθουν να δουλεύουν σκληρά, δίνοντάς τους το έμμεσο διπλό μήνυμα της ανικανότητας, όσα επιφανειακά «μπράβο» κι αν τους λέμε. Η Dweck βρήκε μέσα από έρευνες ότι οι σπουδαστές που είναι προσκολλημένοι στο άκαμπτο μοντέλο σκέψης για την ικανότητα (fixed mindset) έχουν πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα να αντιγράψουν ή να κάνουν διάφορες απάτες στη διάρκεια των εξετάσεων από τους σπουδαστές που πιστεύουν ότι το αποτέλεσμα εξαρτάται καθαρά από την προσπάθεια (growth mindset). Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τη δική μας νεολαία, όπου τα παιδιά είναι σχεδόν εθισμένα στα καλούδια της αναγνώρισης, επιθυμώντας διακαώς τη γρήγορη είσπραξή της χωρίς να καταβάλλουν την αντίστοιχη προσπάθεια. Όλα αυτά σημαίνουν ότι δεν θα πρέπει να υπάρχει επιβράβευση στα παιδιά; Όχι βέβαια. Οι βασικές αρχές της εκπαίδευσης αυτό-εκτίμησης εξακολουθούν να ισχύουν. Αλλάζει όμως ο τρόπος και αλλάζει η προτεραιότητα: α) Σίγουρα θα πρέπει να αποφεύγονται παντός είδους αρνητικές ταμπέλες, β) Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει άμεσος έπαινος σχετικά με τη συναισθηματική σχέση, π.χ. «είσαι αξιαγάπητος», «χαίρομαι πολύ που είμαι μαζί σου», «σ’ αγαπώ ό,τι κι αν γίνει» κλπ. Γ) Όσον αφορά στην ικανότητα για τη μαθησιακή ή προπονητική διαδικασία, να τονιστεί στο παιδί το «μπορείς», αλλά να τονιστεί επίσης η ...