Τα αίτια του dot com crash
7/9/2001 (Γιατί ό,τι συνέβη ήταν φυσιολογικό, αναμενόμενο και θα επαναληφθεί στο μέλλον) Γιώργος Επιτήδειος,  gepiti@gepiti.com

Η μεγάλη σπατάλη

Λόγω του υψηλού κόστους τους, την εποχή της μεγάλης "δόξας" των αμερικανικών dot coms οι καρέκλες αυτές θεωρούνταν ως σύμβολα σπατάλης και παράλογης επίδειξης πλούτου. Είναι λοιπόν αφάνταστα ειρωνικό που σήμερα οι εκκαθαριστές των χρεοκοπημένων dot coms εισπράττουν περισσότερα χρήματα, πουλώντας όσες καρέκλες Aeron διέθεταν οι εταιρείες για το επίλεκτο προσωπικό τους απ' όσα αποφέρει η ρευστοποίηση του εξοπλισμού και των web sites που δημιούργησαν όσα ακριβοπληρωμένα στελέχη κάθονταν σε αυτές!

Διαβάζοντας τα άρθρα που έχουν γραφτεί στον τύπο σχετικά με την παταγώδη αποτυχία αυτών των φιλόδοξων εταιρειών να αξιοποιήσουν επιχειρηματικά το Internet, συναντούμε πολλά ανεκδοτολογικά σχόλια όπως το παραπάνω και σίγουρα οι περισσότεροι αναγνώστες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι επενδυτές "τρελάθηκαν" και εμπιστεύτηκαν τα χρήματά τους σε άπειρους πιτσιρικάδες οι οποίοι τα σκόρπισαν χωρίς δεύτερη σκέψη. Επειδή όμως ποτέ δεν θεώρησα ικανοποιητική την άποψη ότι η οικονομία και η κοινωνία επηρεάζονται σε τόσο μεγάλο βαθμό από τρελούς ή ανόητους σας προτείνω να δούμε το θέμα από μια διαφορετική σκοπιά.

Τα βαθύτερα αίτια της καταστροφής

1. Η τεράστια αύξηση της δημοτικότητας του Internet παραπλάνησε τους επενδυτές

Κάθε χρόνο, τα τελευταία 15 χρόνια, η διακίνηση δεδομένων (δηλαδή η χρήση) του Internet διπλασιάζεται. Το 1995 και το 1996 όμως η κίνηση (άρα και η δημοτικότητα) του Internet δεν διπλασιάστηκε απλώς αλλά δεκαπλασιάστηκε.

Σήμερα λοιπόν είναι εύκολο να μιλάμε για τρελούς που επένδυσαν τεράστια ποσά στο Internet. Όταν όμως έχεις μπροστά σου μια καινούρια τεχνολογία η οποία κατακλύζεται από νέους χρήστες με παρόμοιους ρυθμούς (διπλασιασμός ανά τετράμηνο), είναι εύκολο να πιστέψεις ότι βρίσκεσαι μπροστά στη νέα επανάσταση και να θελήσεις να επωφεληθείς κι εσύ από αυτήν, ακόμη κι αν δεν καταλαβαίνεις καλά πώς ακριβώς λειτουργεί και με ποιο τρόπο θα σε ωφελήσει.

2. Η γρήγορη αύξηση των χρηστών του Web ήταν ένα προσωρινό φαινόμενο

Οι νέες τεχνολογίες σπάνια γίνονται γρήγορα δημοφιλείς στο ευρύ κοινό. Η δυσκολία εκμάθησής τους, το κόστος απόκτησης του σχετικού εξοπλισμού, αλλά και η απροθυμία του μέσου ανθρώπου να αλλάξει συνήθειες σημαίνουν ότι απαιτούνται τουλάχιστον 10 χρόνια για να υπερβεί μια τεχνολογία τους τεχνικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς περιορισμούς της και να διαδοθεί ευρέως. Για παράδειγμα, το fax και τα μουσικά CDs χρειάστηκαν 10 χρόνια μέχρι να φθάσουν στο στάδιο της ωριμότητας, τα κινητά τηλέφωνα περίπου 15, ενώ η καλωδιακή τηλεόραση (με επίγειο καλώδιο) ακόμη περισσότερο.

Φαινομενικά, το Web παραβίασε αυτόν τον κανόνα και κατάφερε να αποκτήσει δεκάδες εκατομμύρια τακτικούς χρήστες μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Στην πραγματικότητα όμως εδώ δεν είχαμε να κάνουμε με ένα νέο αυτόνομο προϊόν ούτε με μια ξεχωριστή τεχνολογία. Παρόλη την επαναστατικότητά του, το Web είναι "απλώς" μια ακόμη από τις υπηρεσίες του Internet και ήταν πολύ εύκολο να υιοθετηθεί από όσους διέθεταν ήδη υπολογιστή και γνώριζαν πώς να τον χρησιμοποιούν.

Η υπόθεση θυμίζει λίγο το σκάνδαλο της Λαυρεωτικής στην Αθήνα του 19ου αιώνα. Οι Αρχαίοι Έλληνες εξόρυσσαν άργυρο (ασήμι) στο Λαύριο, αλλά η τεχνολογία τους δεν ήταν τόσο αποδοτική όσο οι σύγχρονες μέθοδοι. Έτσι, στην ύπαιθρο του Λαυρίου υπήρχαν τεράστια βουνά από χώμα με μεγάλη περιεκτικότητα σε άργυρο τα οποία η εταιρεία Λαυρεωτική μπορούσε να αξιοποιήσει με μεγάλη ευκολία.

Βλέποντας τα εύκολα και άμεσα κέρδη πολλοί επένδυσαν εκεί. Τα βουνά αυτά όμως δεν ήταν απεριόριστα και γρήγορα στέρεψαν, προκαλώντας τεράστιες καταστροφές σε όσους είχαν αγοράσει μετοχές της εταιρείας, θεωρώντας αστείρευτη αυτή την πηγή φθηνού και έτοιμου για επεξεργασία μεταλλεύματος. Με ανάλογο τρόπο οι "έτοιμοι για το Web" χρήστες του Internet σύντομα "τελείωσαν" (εγκατέστησαν ένα web client στα ήδη υπάρχοντα ή συνδεδεμένα PC τους) και η άνοδος της δημοτικότητας του δικτύου περιορίστηκε σε φυσιολογικά επίπεδα (σε όσους αγόραζαν νέους Η/Υ).

3. Η λανθασμένη εκτίμηση του Internet time

Η αύξηση των χρηστών του Internet (και κυρίως του Web) ήταν τόσο μεγάλη και γρήγορη που πολλές μικρές εταιρείες (κυρίως ISPs) "πιάστηκαν απροετοίμαστες" και δεν κατάφεραν να εκμεταλλευτούν όλες τις ευκαιρίες που τους προσέφερε η αγορά. Έτσι, πολλές dot coms αποφάσισαν να προλάβουν την επερχόμενη ζήτηση, δημιουργώντας εκτεταμένα και πολύ δαπανηρά δίκτυα διανομής, παροχής υπηρεσιών κ.λπ. Αποφεύγοντας όμως να χτίσουν κάτι μικρό, φθηνό και πιο ευκολοσυντήρητο, φορτώθηκαν με τεράστια έξοδα με αποτέλεσμα να οδηγηθούν στη χρεοκοπία ακόμη και εταιρείες με καλές ιδέες (π.χ. WebVan), όταν η αγορά αποδείχθηκε μικρότερη των προσδοκιών τους.

4. Το πρόβλημα της δωρεάν παροχής υπηρεσιών

Όλοι όσοι έχουν σπουδάσει οικονομικά (αλλά και αρκετοί άλλοι) γνωρίζουν την έκφραση "Δεν υπάρχει δωρεάν γεύμα" που σημαίνει ότι ακόμη κι αν κάτι σου παρέχεται δωρεάν κάποιος άλλος πληρώνει γι' αυτό.

Στο ξεκίνημα του Internet το γεύμα ήταν δωρεάν γιατί η ακαδημαϊκή κοινότητα φρόντιζε για τη συντήρηση και επέκταση του δικτύου χρηματοδοτούμενη από τον κρατικό προϋπολογισμό κάθε χώρας (και κυρίως των ΗΠΑ). "Δυστυχώς", οι χρήστες σύντομα συνήθισαν σε αυτή την κατάσταση και γι' αυτό ήταν και είναι ακόμη απρόθυμοι να πληρώσουν για ό,τι υπάρχει στο δίκτυο. Αυτό το "ψυχολογικό φράγμα" δεν είχε προβλεφθεί από τους επενδυτές και όταν έγινε αντιληπτό ήταν πλέον αργά.

5. Η απειρία των στελεχών

Ελάχιστοι άνθρωποι με μεγάλη επιχειρηματική εμπειρία (δηλαδή άνω των 40 ή έστω των 35 ετών) μπορούσαν τότε (ή μπορούν σήμερα) να καταλάβουν τι είναι και πώς λειτουργεί το Internet. Στο δίκτυο κυριαρχούσαν οι νέοι και κάθε dot com δεν είχε άλλη εκλογή από την πρόσληψη αυτών των ανθρώπων. Δεν είναι λοιπόν καθόλου παράξενο που τα παιδιά αυτά: 1. Δημιούργησαν εντυπωσιακές τεχνολογικές εφαρμογές (αυτό που ήξεραν να κάνουν), αλλά χωρίς κανένα οικονομικό αντίκρισμα (αυτό που δεν είχαν μάθει ποτέ τους). 2. Σπατάλησαν τεράστια ποσά σε ανούσιες επιδείξεις πλούτου και αυτοπροβολής. (Ποιος εικοσάρης βρίσκεται ξαφνικά με περιουσία εκατομμυρίων δολαρίων και δεν νομίζει ότι είναι ο Θεός και ότι πρέπει να το δείξει σε όλους τους άλλους γύρω του;)

Περιμένοντας την επόμενη τρέλα

Ανάλογη είναι και η ιστορία της ανακύκλωσης όπου πολλοί πίστεψαν πως το Ελντοράντο βρίσκεται στους σκουπιδότοπους των ανεπτυγμένων χωρών του πλανήτη μας, για να προσγειωθούν στην πραγματικότητα όταν έγινε κατανοητό ότι η μεγάλη προσφορά προϊόντων προς ανακύκλωση (π.χ. χαρτιού) μείωσε τόσο τις τιμές της αγοράς ώστε δεν κάλυπταν πλέον ούτε το κόστος συγκέντρωσης και μεταφοράς των ανακυκλούμενων αγαθών.

Είναι βέβαιο λοιπόν ότι η ιστορία θα επαναληφθεί και στο μέλλον. Αργά ή γρήγορα κάπου αλλού πολλοί επενδυτές θα συναντήσουν κάποια νέα ιδιόμορφη κατάσταση (όπως ο ετήσιος δεκαπλασιασμός της χρήστης του Internet ή η αφύσικα υψηλή τιμή του πετρελαίου) και, νομίζοντας ότι θα κρατήσει για πάντα, θα επενδύσουν μεγάλα ποσά που τελικά θα πάνε χαμένα.

Σας εύχομαι λοιπόν αγαπητοί αναγνώστες όχι μόνο να μην είστε μεταξύ αυτών των επενδυτών, αλλά και να βρείτε τον τρόπο να επωφεληθείτε από τη μυωπία και την απληστία τους.

(Σημείωση: Η προσωπική μου άποψη είναι ότι η επόμενη τρέλα θα έχει να κάνει με τα streaming media. Αλλά θα συζητήσουμε γι' αυτά κάποια άλλη στιγμή.)

Γιώργος Επιτήδειος



Αποκτήστε μια δωρεάν συνδρομή στο InterBIZ

Επιστροφή στο Αρχείο ’ρθρων Παλαιών Τευχών
Επιστροφή στις Επιχειρηματικές Σελίδες

© 2005 Γιώργος Επιτήδειος
Υποδείξεις, Ερωτήσεις, Σχόλια στην διεύθυνση gepiti@gepiti.com