Αλλάζοντας τον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων - Μαθήματα από το Open Source
16/12/2001 (Διδάγματα από την υλοποίηση του ανοικτού λογισμικού)
Γιώργος Επιτήδειος,  gepiti@gepiti.com

Εισαγωγή (Ο παραδοσιακός τρόπος διοίκησης)

Για να κατασκευάσει τη διώρυγα, υπολείμματα της οποίας σώζονται μέχρι σήμερα, ο στρατός χωρίστηκε σε εθνότητες και κάθε μια ανέλαβε να διαμορφώσει ένα μέρος αυτού του τεράστιου αυλακιού. Όλοι οι λαοί έσκαψαν όσο μήκος, βάθος και πλάτος τούς ζητήθηκε, εκτός από τους Φοίνικες που προτίμησαν να κάνουν τη διώρυγα δύο φορές πλατύτερη από το αρχικό σχέδιο.

Αρχικά, κανείς δεν κατάλαβε γιατί οι ικανότατοι και πανέξυπνοι Φοίνικες προτίμησαν να ταλαιπωρήσουν τον εαυτό τους "χωρίς λόγο". Όταν όμως άνοιξε η είσοδος της διώρυγας και τα νερά όρμησαν μέσα στο αυλάκι, η ξαφνική πίεση παρέσυρε από τα τοιχώματα πολύ χώμα, πέτρες και βράχους που κατακάθισαν στον πάτο, μειώνοντας το βάθος και καθιστώντας αδύνατη την πλεύση. Έτσι, όλοι εκτός από τους προνοητικούς Φοίνικες, υποχρεώθηκαν να αφαιρέσουν τα νερά και να ξανασκάψουν από την αρχή το δικό τους τμήμα της διώρυγας.

Σε αυτό το περιστατικό μπορεί κανείς να αναγνωρίσει όλα τα πλεονεκτήματα, αλλά και τα μειονεκτήματα, του παραδοσιακού τρόπου με τον οποίο λειτουργούν σήμερα οι επιχειρήσεις.

Τα πλεονεκτήματα είναι:

1. Πειθαρχία - Κανείς δεν διανοήθηκε να διαφωνήσει με τις αποφάσεις του αρχηγού (Τότε θα έχανε το κεφάλι του, ενώ σήμερα τη θέση, τον μισθό ή την προαγωγή του.)

2. Ξεκαθαρισμένοι ρόλοι - Η εργασία είχε οριστεί σαφώς και δεν υπήρξαν παρανοήσεις. (Σκάψτε ένα αυλάκι Χ βάθους, Ψ πλάτους και Ω μήκους).

3. Διοικητική σταθερότητα - Κανείς δεν έχασε τη θέση, τις απολαβές ή τις εξουσίες του εξ' αιτίας αυτής της αποτυχίας.

Τα μειονεκτήματα είναι:

1. Καθυστερήσεις - Οι προθεσμίες δεν τηρήθηκαν επειδή το έργο παραδόθηκε ημιτελές και απαιτήθηκαν διορθώσεις.

2. Υπέρβαση κόστους - Οι εργασίες απαίτησαν τελικά πολύ περισσότερο χρόνο και προσπάθεια απ' ό,τι είχε υπολογιστεί αρχικά.

3. Απροθυμία ενεργούς συμμετοχής από τα ικανότερα στελέχη - Αντί να πουν στο "αφεντικό" ότι έκανε λάθος και να τον δυσαρεστήσουν, οι ευφυέστεροι εργαζόμενοι φρόντισαν απλώς να μην αντιμετωπίσουν οι ίδιοι προβλήματα λόγω της ανικανότητας της διοίκησης. (Έφτιαξαν λοιπόν ένα πλατύτερο αυλάκι αλλά δεν είπαν σε κανέναν το γιατί.)

4. Απουσία καταλογισμού ευθυνών - Το λάθος, δηλαδή οι αρχικές προδιαγραφές, οφειλόταν σε "αποφάσεις της διεύθυνσης" (Ξέρξης) οπότε το θέμα δεν είχε συνέχεια.

5. Διατήρηση των αγκυλώσεων και των αναχρονιστικών πρακτικών στη διοίκηση (γραφειοκρατία) - Αφού τελικά το έργο ολοκληρώθηκε, ο "διευθυντής" δεν κατενόησε την ανάγκη για αλλαγή. Συνέχισε να πιστεύει ότι "αφού είμαστε οι μεγαλύτεροι και οι πλουσιότεροι όλα θα γίνονται πάντοτε όπως εμείς επιθυμούμε" έστω και με καθυστερήσεις, όπως εκείνη της διώρυγας, ή με απρόσμενες δυσκολίες, όπως η μάχη στις Θερμοπύλες. (Χρειάστηκε η τεράστια καταστροφή της Σαλαμίνας για να καταλάβει ο Ξέρξης ότι δεν κάνει για Βασιλιάς και να ζητήσει παρηγοριά στο κρασί.)

6. Αντιοικονομίες κλίμακας - Όσο μεγαλύτερη γινόταν η περσική αυτοκρατορία, τόσο ισχυρότερος γινόταν ο επικεφαλής της και τόσο δυσκολότερο ήταν να "διαφωνήσει" κανείς μαζί του.

Δυόμισι χιλιάδες χρόνια μετά, καλούμαστε να υλοποιήσουμε έργα πολύ πιο δύσκολα από το σκάψιμο ενός αυλακιού (έστω και ιδιαίτερα μεγάλου). Ωστόσο, επιμένουμε να χρησιμοποιούμε ακόμη το ίδιο απαρχαιωμένο μοντέλο διοίκησης και λειτουργίας, επαναλαμβάνοντας συνεχώς τα ίδια λάθη.

Μια εναλλακτική πρόταση

Η επιτυχία του Linux δεν οφείλεται σε κάποιο "μαγικό" χαρακτηριστικό, αλλά αποτελεί φυσικό επακόλουθο του Internet και των ευκαιριών που μας προσφέρει για γρηγορότερη, αμεσότερη και ευκολότερη επικοινωνία. Στο κείμενο που ακολουθεί περιγράφονται οι ιδιομορφίες που χαρακτηρίζουν το Linux, αλλά και όλα τα Open Source Projects, καθώς και οι τρόποι χάρη στους οποίους αυτές οι τεχνικές μπορούν να υιοθετηθούν από κάθε επιχείρηση και ειδικά από όσες δραστηριοποιούνται στους χώρους της υψηλής τεχνολογίας και των υπηρεσιών.

1. Η κατάργηση της ιεραρχίας

Σε μια ιεραρχική λειτουργική δομή το μέλλον και η εξέλιξή σου εξαρτώνται αποκλειστικά από τη γνώμη των ανωτέρων σου για σένα. "Υποχρεώνεσαι" λοιπόν:

1. Να παρουσιάζεις μόνο τις καλές ειδήσεις και να αποσιωπάς τις κακές.

2. Να μη διαφωνείς με τις γνώμες των διευθυντών σου (τουλάχιστον όχι συχνά).

3. Να μη βοηθάς στη δουλειά τους όσους συναδέλφους μπορεί να αποδειχθούν επικίνδυνοι ανταγωνιστές (για χρηματοδότηση, προαγωγές κ.λπ.)

Τα προβλήματα αυτά είναι άγνωστα σε ένα αποκεντρωμένο περιβάλλον όπως εκείνο που αναπτύσσεται το Linux επειδή:

1. Ακόμη και ο "μεγάλος αρχηγός" (Linus Thorvalds) δεν μπορεί να επιβάλει πάντοτε τις απόψεις του - Οι αποφάσεις λαμβάνονται από το σύνολο των "εργαζομένων" (εθελοντών).

2. Οι θέσεις των "διευθυντών" δεν είναι μόνιμες - Ο Linus Thorvalds διοικεί με τη βοήθεια των λεγόμενων trusted lieutenants. Ανθρώπων που αναδείχθηκαν από την εργασία τους και "ψηφίστηκαν" από τους συναδέλφους τους ως οι καταλληλότεροι για την ανάληψη ενός τομέα δραστηριότητας.

3. Ακούγονται όλες οι απόψεις - Όλοι έχουν το ελεύθερο να διατυπώσουν τη δική τους γνώμη και να προτείνουν έναν διαφορετικό τρόπο δράσης ή πολιτικής. Η τελική απόφαση ανήκει στην κοινότητα των developers ("εργαζομένων") όπου όμως βαρύνουσα γνώμη έχουν οι εκτιμήσεις των παλαιότερων και πιο ονομαστών μελών. (Όσων έχουν αποδείξει στο παρελθόν την αξία τους, αλλά και την προσήλωσή τους στο έργο.)

4. Αναγνωρίζεται δημόσια η συνεισφορά κάθε "εργαζόμενου" - Ακόμη και αν αυτή έχει να κάνει με τα λιγότερο εμφανή (ή σημαντικά) μέρη του έργου.

Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά μπορούν άνετα να υιοθετηθούν ακόμη και από μια κερδοσκοπική επιχείρηση, αρκεί:

1. Η διοίκηση να μην επιδιώκει το αλάθητο (η συλλογική γνώση όλων των εργαζομένων θα είναι πάντοτε μεγαλύτερη από εκείνη του διευθύνοντος).

2. Να περιοριστούν οι θέσεις των διευθυντών και να αντικατασταθούν από project managers που θα εναλλάσσονται ανάλογα με το έργο και τις ικανότητές τους (λιγότερα και μεταβαλλόμενα επίπεδα διοίκησης).

3. Να ενθαρρύνεται η ειλικρινής συμμετοχή των εργαζομένων σε κάθε συζήτηση (καλύτερη επικοινωνία).

4. Οι προϊστάμενοι να αναγνωρίζουν και να μην καρπώνονται για λογαριασμό τους τις ιδέες και τις γνώσεις των συνεργατών και υφισταμένων τους (δικαιοσύνη και ειλικρίνεια).

2. Η ελεύθερη κυκλοφορία πληροφοριών μέσα στην επιχείρηση

Given enough eyes, all bugs are shallow

(Αν κοιτούν πολλοί άνθρωποι, τότε το πρόβλημα θα ανακαλυφθεί γρήγορα και θα διορθωθεί με μεγάλη ταχύτητα.)

Η περίπτωση του Linux μας παρέχει ένα εξαιρετικό παραδείγματα αποκεντρωμένου τρόπου διοίκησης που απελευθερώνει τον εργαζόμενο από τα δεσμά της ιεραρχίας, ενθαρρύνοντας τη συνεργασία, την ανταλλαγή πληροφοριών και τη δημιουργικότητα. Το μοντέλο αυτό μάλιστα αρχίζει πλέον να υιοθετείται από τις περισσότερες νέες και δυναμικές επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας. Όπως σε κάθε Open Source έργο έτσι και σε αυτές:

• Όλες οι συζητήσεις είναι δημόσιες (π.χ. σε message boards ή mailing lists) και όλοι οι συμμετέχοντες έχουν τα ίδια δικαιώματα έκφρασης ανεξάρτητα από τη θέση που κατέχουν. - Έτσι, οι πληροφορίες δεν εμποδίζονται από τα τείχη της ιεραρχίας, ούτε από προσωπικές φιλοδοξίες και συντροφικά μαχαιρώματα.

• Οι εργαζόμενοι δεν φοβούνται να πειραματιστούν - Δέχονται την αποτυχία ως μέρος της κουλτούρας τους, δεν διστάζουν να δοκιμάσουν καινούρια πράγματα και αναλύουν, χωρίς αίσθημα κατωτερότητας, γιατί απέτυχαν και ποια χρήσιμα συμπεράσματα μπορούν να προκύψουν από αυτό το γεγονός.

• Δεν εχθρεύονται το παιγνίδι - Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να αντέξει 8 ή περισσότερες ώρες συνεχούς εργασίας. Μιμούμενες το Open Source, οι καινοτόμες επιχειρήσεις ενθαρρύνουν συχνά τους εργαζόμενους να ασχοληθούν με τα έργα που προτιμούν, επειδή γνωρίζουν ότι αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να απελευθερωθεί η ανθρώπινη δημιουργικότητα.

• Δημιουργούνται σχέσεις εμπιστοσύνης - Η καλή επικοινωνία επιτρέπει τη στενότερη συνεργασία και προλαμβάνει τις τριβές και τους ανταγωνισμούς.

• Επικρατεί μεγαλύτερη αξιοκρατία - Όλοι γνωρίζουν με ποιο τρόπο εργάζεται ο καθένας και ποια αποτελέσματα επιτυγχάνει. Έτσι, κάθε εργαζόμενος ωθείται από ένα ισχυρό κίνητρο (την αναγνώριση των συναδέλφων του) για να παράγει περισσότερα και να ξεχωρίσει από τους άλλους.

• Ενθαρρύνεται η ανταλλαγή γνώσης - Η πρόσβαση σε όλες τις επικοινωνίες και τις συζητήσεις είναι ανοιχτή σε κάθε μέλος του προσωπικού. Έτσι, η δημόσια παροχή πληροφορίας ή γνώσης από έναν εργαζόμενο προς τους άλλους ανεβάζει το κύρος του, τονίζει τη σημασία του για την εταιρεία και επιβραβεύεται άμεσα, περιορίζοντας έτσι τα φαινόμενα της κρυψίνοιας, του αποκλεισμού των άλλων και της δημιουργίας "προσωπικών φέουδων" που ταλανίζουν τις παραδοσιακές επιχειρήσεις.

3. Η στενή σχέση με τους πελάτες - χρήστες

Τα πλεονεκτήματα αυτής της προσέγγισης γίνονται σιγά σιγά κατανοητά και από τις επιχειρήσεις που συνειδητοποιούν ότι υιοθετώντας ανάλογες πρακτικές αποκτούν μια ειλικρινή σχέση με τους πελάτες τους και την υπόλοιπη κοινωνία.

• Εγκαταλείπουν τη μάταιη προσπάθεια να οικοδομήσουν την εικόνα του μεγάλου, πανίσχυρου και τέλειου οργανισμού (που έτσι κι αλλιώς δεν πείθει πια κανέναν).

• Έρχονται έτσι πιο κοντά στους πελάτες τους και γίνονται πραγματικά (και όχι μόνο κατ' όνομα) φιλικές.

• Μιλούν με ανθρώπινη (προσωπική) γλώσσα και όχι με τα τυποποιημένα λόγια των δημοσίων σχέσεων που υποτίθεται ότι είναι κατάλληλα για όλες τις περιστάσεις και όλους τους ανθρώπους.

• Κερδίζουν λοιπόν την εκτίμηση του πελάτη που "μιλώντας απ' ευθείας μαζί τους" αναγνωρίζει τις προσπάθειές τους και συγχωρεί πιο εύκολα τα λάθη και τις ατέλειες.

• Παύουν να αντιμετωπίζουν τους πελάτες τους ως "πρόβατα" που με τον κατάλληλο χειρισμό (π.χ. διαφήμιση) μπορούν να δεχθούν τα πάντα.

• Ακούνε πλέον με προσοχή τις απόψεις τους και με αυτόν τον τρόπο συγκεντρώνουν πολύτιμες συμβουλές που βελτιώνουν την ποιότητα των προϊόντων που παράγουν ή των υπηρεσιών που προσφέρουν.

• Απομακρύνονται από τη μονολιθικότητα και ανοίγονται στην κοινωνία, δεχόμενες τις αλλαγές που τους προτείνουν οι πελάτες τους.

• Αποκτούν έτσι μεγαλύτερη ευελιξία και προσαρμόζονται καλύτερα στις όλο και συχνότερες αλλαγές που χαρακτηρίζουν τη σημερινή οικονομική πραγματικότητα.

• Αποφεύγουν τα μεγάλα λόγια χωρίς αντίκρισμα και συμπεριφέρονται με μετριοφροσύνη σεβόμενες τη νοημοσύνη των πελατών τους.

• Αναλαμβάνουν λοιπόν πραγματικές δεσμεύσεις χωρίς ψιλά γράμματα ή διφορούμενες δηλώσεις, κατανοώντας ότι αυτό εξυπηρετεί το μακροπρόθεσμο συμφέρον τους.

4. Η ευέλικτη (modular) αρχιτεκτονική

Η δομή αυτή επεβλήθη από το είδος των "εργαζομένων" (εθελοντές που λειτουργούν χωρίς κεντρική διοίκηση), αλλά στην πορεία απέδειξε την ανωτερότητά της, καθώς:

1. Προσφέρει μεγαλύτερη ευελιξία (αλλαγές σε ένα μέρος είναι εφικτές χωρίς να απαιτούνται σημαντικές τροποποιήσεις στο υπόλοιπο σύστημα).

2. Αυξάνει την ταχύτητα υιοθέτησης νέων τεχνολογιών και περιορίζει τον χρόνο "παραγωγής" κάθε νέας έκδοσης.

3. Μειώνει το "κόστος διοίκησης" (απαιτείται λιγότερος συντονισμός).

4. Διευκολύνει τη διόρθωση λαθών (αντί να προσπαθούν να προβλέψουν και να προλάβουν όλα τα προβλήματα, τα έργα Open Source χρησιμοποιούν την ευελιξία του απλού αρχικού σχεδιασμού τους για να τα αντιμετωπίζουν αμέσως μόλις εμφανιστούν).

Ανάλογα οφέλη μπορεί να αποκομίσει και όποια επιχείρηση υιοθετήσει αυτόν τον τρόπο παραγωγής. Δυστυχώς για τις παραδοσιακές επιχειρήσεις όμως, για να το επιτύχουν αυτό απαιτούνται σημαντικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας τους.

Η αποκεντρωμένη συνεργασία

"Δεν θέλουμε να σκέφτεσαι. Εσύ ψήνε πατάτες, κόβε σαλάτες και αναποδογύριζε μπιφτέκια στο τηγάνι. Τα υπόλοιπα είναι δική μας δουλειά."

Αυτή η ιεραρχική δομή διοίκησης όμως αδυνατεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά όταν το περιβάλλον μεταβάλλεται συνεχώς. Απαιτεί σταθερότητα και δεν είναι τυχαίο ότι πρωτοεμφανίστηκε σε "κλειστά" συστήματα όπως ο στρατός και η θρησκεία που απαιτούν πολύ πειθαρχία και λίγη σκέψη.

Για μια καλύτερη διαχείριση έργων (project management)

Σήμερα όμως οι πιο σημαντικές, δύσκολες και δαπανηρές εργασίες γίνονται πλέον από knowledge workers. Οι άνθρωποι αυτοί δεν εκτελούν συνεχώς την ίδια εργασία, αλλά αναλαμβάνουν πολλές διακριτές αποστολές (projects) και είναι απαραίτητο:

• Να διαθέτουν ειδικές γνώσεις.

• Να λύνουν σύνθετα προβλήματα.

• Να διευθετούν γρήγορα έκτακτες καταστάσεις.

• Να αντιμετωπίζουν επιτυχώς πολλές διαφορετικές προκλήσεις.

• Να προσαρμόζονται εύκολα σε νέες τεχνολογίες.

• Να υιοθετούν συνεχώς καινούριες πρακτικές.

• και…

Να επιτυγχάνουν όλα τα παραπάνω στον ελάχιστο δυνατό χρόνο.

Όλα αυτά όμως είναι εφικτά μόνο από ανθρώπους που:

• Διαθέτουν ταλέντο και υψηλό δείκτη ευφυΐας

• Αγαπούν την εργασία τους

• Τους αρέσει να μαθαίνουν

• Χαίρονται να λύνουν προβλήματα

Κάθε επιχείρηση προσπαθεί να δημιουργήσει το κατάλληλο κλίμα για την ανάπτυξη και αξιοποίηση αυτών των δεξιοτήτων από το προσωπικό της. Κανείς άνθρωπος όμως δεν μπορεί να αποδώσει δημιουργικά αν δεν αισθάνεται άνετα. Και δυστυχώς αυτό συμβαίνει στις περισσότερες παραδοσιακές επιχειρήσεις όπου αντί να "είμαστε οι εαυτοί μας" υποχρεωνόμαστε συχνά:

• Να υποκρινόμαστε ότι μας αρέσουν πράγματα ή άνθρωποι που αντιπαθούμε

• Να εκτελούμε βαρετές και ανούσιες εργασίες.

• Να μη γνωρίζουμε ποιος πραγματικά είναι ο διπλανός μας και με τι ασχολείται.

• Να εργαζόμαστε με λάθος τρόπο σε έργα που ξέρουμε καλά ότι είναι καταδικασμένα εκ των προτέρων σε αποτυχία.

Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που τόσοι πολλοί άνθρωποι εργάζονται εθελοντικά σε Open Source Projects. Όταν η εργασία δεν απελευθερώνει τη δημιουργικότητα των σύγχρονων ανθρώπων, αυτοί γίνονται αντιπαραγωγικοί και αναζητούν αλλού τρόπους έκφρασης και ελεύθερης δράσης.

Το πρόβλημα αυτό έχει επισημανθεί πολλές φορές στη διεθνή επιχειρηματική βιβλιογραφία, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει προταθεί καμία πρακτικά εφαρμόσιμη τεχνική για την αντιμετώπισή του. Όπως όμως είδαμε παραπάνω, η απάντηση βρίσκεται στην υιοθέτηση του ριζικά διαφορετικού μοντέλου λειτουργίας που ανέπτυξε και χρησιμοποιεί καθημερινά η παγκόσμια Open Source Community.

Πολλές επιχειρήσεις νέας τεχνολογίας έχουν ήδη προσαρμοστεί στον αποκεντρωμένο τρόπο λειτουργίας και αρκετές από αυτές είναι σήμερα εξαιρετικά παραγωγικές και επιτυχημένες (π.χ. Yahoo!, Google κ.λπ.). Επίσης, το ίδιο μοντέλο έχει υιοθετηθεί και από άλλους δυναμικούς και πολύ ανταγωνιστικούς χώρους όπως το Hollywood όπου κάθε ταινία αντιμετωπίζεται ως ξεχωριστό poject με ανοικτή δομή, ελεύθερο τρόπο εργασίας και έμφαση στη δημιουργικότητα.

Δυστυχώς όμως, είναι πολύ δύσκολο για τις παραδοσιακές επιχειρήσεις να ξεπεράσουν τις κακές συνήθεις του παρελθόντος και να καταργήσουν τη γραφειοκρατική δομή τους αποδεχόμενες ότι λιγότερη οργάνωση συνεπάγεται μεγαλύτερη ελευθερία και πολύ υψηλότερη παραγωγικότητα.

Η μάχη λοιπόν μεταξύ των ιεραρχικών δομών και της αποκεντρωμένης λειτουργίας προμηνύεται μακριά, "αιματηρή" και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα.

Βιβλιογραφία:

Management and Virtual Decentralised Networks: The Linux Project
http://firstmonday.org/issues/issue6_11/dafermos

The Cluetrain Manifesto: The End of Business as Usual
http://www.gonzomarkets.com/cluetrain/index.html

The Cathedral and the Bazaar
http://howto.hellug.gr/howto/pub/html/cathedral-bazaar.html

Γιώργος Επιτήδειος

Αποκτήστε μια δωρεάν συνδρομή στο InterBIZ

Επιστροφή στο Αρχείο ’ρθρων Παλαιών Τευχών
Επιστροφή στις Επιχειρηματικές Σελίδες

© 2005 Γιώργος Επιτήδειος
Υποδείξεις, Ερωτήσεις, Σχόλια στην διεύθυνση gepiti@gepiti.com