Το Open Source και το Free Software με τα μάτια ενός οικονομολόγου
2/8/2002 (Μερικές άγνωστες πλευρές)
Γιώργος Επιτήδειος,  gepiti@gepiti.com

Το προηγούμενο αφιέρωμά μου στην επιχειρηματική πλευρά του Open Source και του Free Software προκάλεσε διάφορα σχόλια και ερωτήματα, τα σημαντικότερα από τα οποία παρουσιάζονται παρακάτω στην αλληλογραφία αναγνωστών. Με αφορμή αυτές τις επιστολές μελέτησα μια σειρά από κείμενα και αναλύσεις σχετικά με την οικονομική συλλογιστική του ελεύθερου λογισμικού ανοικτού κώδικα και σας παραθέτω μια ανθολογία:

Η αξία των προϊόντων OS\FS (Open Source\Free Software)

• Έρευνες πολλών οικονομολόγων έχουν καταδείξει ότι η ποιότητα ενός προϊόντος επηρεάζεται σημαντικά από τις γνώσεις και τις ικανότητες των χρηστών του. Το OS\FS χρησιμοποιείται κατά πολύ μεγαλύτερο ποσοστό απ' ό,τι οι "κλειστές εφαρμογές" από "power users" που "απαιτούν" "καθαρές", αξιόπιστες και ισχυρές εφαρμογές.

• Για να ικανοποιήσει όσο το δυνατόν γρηγορότερα περισσότερους πελάτες ένας κατασκευαστής "κλειστών εφαρμογών" θα προσφέρει κατά προτεραιότητα στο κοινό ό,τι ζητάει η πλειοψηφία των χρηστών (π.χ. απλότητα και εύχρηστο user interface). Αντίθετα, οι developers ενός λογισμικού OS\FS "εξυπηρετούν" κατά προτεραιότητα τους "ομοίους" τους, δηλαδή τους ευφυέστερους και πιο "ψαγμένους" χρήστες που δίνουν μεγαλύτερη προτεραιότητα σε τομείς που "δεν φαίνονται εύκολα" όπως η ασφάλεια, η διαχείριση πόρων, το customization κ.λπ.

Η παραγωγικότητα της εργασίας σε εφαρμογές OS\FS

• Σε μια επιχείρηση υπάρχουν ειδικοί μηχανισμοί που "μεταφέρουν" στην παραγωγή τα "αιτήματα" της αγοράς. Κάθε μεταφορά όμως εμπεριέχει λάθη και άλλο "θόρυβο" (π.χ. ανθρώπινα ελαττώματα και φιλοδοξίες, αδυναμία κατανόησης κ.λπ.). Στο μοντέλο OS\FS όμως, ο παραγωγός είτε είναι και ο ίδιος χρήστης είτε μιλάει απευθείας με τους χρήστες, μαθαίνοντας έτσι από πρώτο χέρι τις ανάγκες τους, αλλά και τις εμπειρίες τους από τη χρήση του προϊόντος.

• Η κατασκευή OS\FS είναι ανοικτή σε όλους. Έτσι, οι πιθανότητες να βρεθεί το κατάλληλο άτομο στην κατάλληλη θέση είναι πολύ υψηλότερες απ' ό,τι σε μια επιχείρηση που οι επιλογές προσωπικού και η ανάθεση έργου γίνονται με πολύ διαφορετικά κριτήρια και αρκετούς περιορισμούς.

• Κάθε πληροφορία σχετικά με ένα προϊόν OS\FS είναι ανοικτή και προσβάσιμη σε όλους. Έτσι υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να αξιοποιηθεί μια "μονάδα πληροφορίας", βελτιώνοντας το έργο παρά να χαθεί επειδή δεν υπήρξαν τεχνικοί ικανοί να την καταλάβουν ή στελέχη με αρκετές γνώσεις ώστε να κατανοήσουν την αξία της και να τη διατηρήσουν για χρήση κάποια άλλη στιγμή στο μέλλον.

• Η ανθρώπινη δημιουργικότητα είναι ένας συντελεστής παραγωγής με εξαιρετικά δύσκολη διαχείριση. Σε ένα OS\FS project οι συμμετέχοντες αναλαμβάνουν από μόνοι τους τις θέσεις που πιστεύουν ότι τους αξίζουν και το "σύστημα" (οι άλλοι συμμετέχοντες) αποφασίζουν αν είναι ικανοί γι' αυτές. Δεν υπάρχει κανείς από τους γνωστούς εταιρικούς περιορισμούς όπως ανίκανοι προϊστάμενοι, διατήρηση ισορροπιών, μισθολογικές διαφορές, παρεμβάσεις τρίτων, αυθαίρετες αλλαγές στρατηγικής κ.λπ.

Ο τρόπος δημιουργίας προϊόντων OS\FS

• Παρά τη δημοκρατικότητα του τρόπου παραγωγής του (ο οποιοσδήποτε μπορεί να συμμετάσχει), το OS\FS είναι περισσότερο ελιτίστικο απ' ό,τι νομίζουν οι περισσότεροι. Για παράδειγμα οι 15 top developers του Apache παράγουν το 83% - 91% του κώδικα της εφαρμογής.

• Ακόμη και από την πρώτη του έκδοση, ένα προϊόν OS\FS παρέχει κάποια, συνήθως πρωτότυπη, λειτουργικότητα και επιτρέπει στους power users να το δοκιμάσουν και να το τροποποιήσουν κατά βούληση. Με τον τρόπο αυτό στρατολογούνται εμμέσως νέοι χρήστες και developers.

• Τα OS\FS projects είναι όλα δομημένα με "τμηματικό" (modular) τρόπο. Όσο περισσότερα είναι τα τμήματα τόσο ευκολότερη είναι η εργασία εθελοντών χωρίς να εμποδίζουν άλλους ή να χρειάζεται να γνωρίζουν τα δικά τους θέματα για να είναι αποτελεσματικοί. Επίσης, όσο μικρότερα είναι τα τμήματα, τόσο λιγότερη εργασία χρειάζεται από κάθε εθελοντή για να ολοκληρωθεί το έργο.

• Η δημιουργική δραστηριότητα είναι πολύ πιο αποτελεσματική όταν είναι βασισμένη σε σχέσεις εμπιστοσύνης. Σε κάθε επιχείρηση υπάρχουν ειδικοί μηχανισμοί ελέγχου, αξιολόγησης αποδοτικότητας κ.λπ. που καταναλώνουν τον χρόνο των εργαζομένων, τούς αποπροσανατολίζουν και περιορίζουν την παραγωγικότητά τους (π.χ. να κάνω το σωστό και να μην το καταλάβει κανείς εδώ μέσα ή αυτό που θα ικανοποιήσει τον έλεγχο;). Στα OS\FS projects υπάρχει εμπιστοσύνη στο "σύστημα" και τους άλλους, καθώς μόνο κριτήριο αξιολόγησης είναι η ποιότητα της εργασίας.

• Οι γνώμες διίστανται σχετικά με το αν το μοντέλο OS\FS μπορεί να εφαρμοστεί και σε άλλα προϊόντα ή αν μπορεί να λειτουργήσει μόνο στο χώρο του λογισμικού όπου το κόστος κατασκευής άπειρων αντιγράφων είναι μηδενικό. Προσωπικά πιστεύω πως αποτελεί ιδιαιτερότητα μόνο του λογισμικού και ίσως ελάχιστων άλλων ειδών.

Οι λόγοι δημιουργίας προϊόντων OS\FS

• Η πλειοψηφία των δημιουργών εφαρμογών OS\FS είναι Ευρωπαίοι, ενώ αρκετοί προέρχονται από τρίτες χώρες (εκτός Ευρώπης και Βορείου Αμερικής). Εκτιμάται ότι αυτό συμβαίνει επειδή η πλειοψηφία του εμπορικού λογισμικού παράγεται στις ΗΠΑ. Οι προγραμματιστές άλλων χωρών λοιπόν ασχολούνται κυρίως με πιο "ταπεινές" εργασίες και μόνο ο χώρος του OS\FS τους προσφέρει τη δυνατότητα να δημιουργήσουν κάτι μεγάλο και σημαντικό (ένα λειτουργικό σύστημα, μια εξειδικευμένη εφαρμογή κ.λπ.).

• Αρκετές φορές ένα προϊόν OS\FS δημιουργείται επειδή δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο. Για παράδειγμα ο Apache web server δημιουργήθηκε από ανθρώπους που δυσκολεύονταν να συνεργαστούν με τους developers του NCSA web server που ήταν και αυτός OS\FS, αλλά όχι αρκετά modular, ενώ υπήρχαν και δυσκολίες συνεργασίας με την ομάδα των εκεί προγραμματιστών (αρκετοί είχαν φύγει για να ιδρύσουν τη Netscape).

• Το κόστος διαφήμισης και προώθησης ενός προϊόντος λογισμικού (καθώς και της λογιστικής παρακολούθησης πωλήσεων και εισπράξεων) είναι εξαιρετικά υψηλό. Για αρκετές εταιρείες λοιπόν είναι πολύ φθηνότερο να προσφέρουν το προϊόν ως OS\FS και να κερδίζουν χρήματα μόνο από την υποστήριξή του και την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών.

Γιώργος Επιτήδειος

Βιβλιογραφία:

• Some Simple Economics of Open Source

• Homesteading the Noosphere

• Coase's Penguin, or, Linux and the Nature of the Firm

• The Economics of Open-Source Networks

Δημοσιοποιήσετε τα σχόλια και τις παρατηρήσεις σας γι' αυτό τα άρθρο

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ> Θέματα Open Source και Free Software

> Giorgos Epitidios wrote:
> 5. Προστασία από ιούς - Υπάρχουν περίπου 60.000 ιοί για Windows και
> περίπου 40 για GNU\Linux.

Αυτό δεν είναι απαραίτητα στοιχείο του Open Source όσο είναι δείγμα της εξάπλωσης της κάθε πλατφόρμας. Υπάρχουν ακόμα λιγότεροι ιοί για Solaris ή OS/400 αλλά αυτό συμβαίνει διότι κανείς συγγραφέας ιών δεν ενδιαφέρεται να ασχοληθεί για να "χτυπήσει" (συγνώμη για το λογοπαίγνιο) μια τόσο μικρή αγορά. Επιπλέον βέβαια, ο τρόπος που είναι σχεδιασμένες ορισμένες εφαρμογές των Windows (Outlook, Office) κάνουν πολύ εύκολη τη συγγραφή ιών, ενώ αντίθετα οι αντίστοιχες εφαρμογές στο GNU/Linux είναι πιο προσεκτικά φτιαγμένες. (Το κύριο τεχνικό πρόβλημα στα Windows που επιτρέπει την εξάπλωση ιών είναι η απόφαση της Microsoft για την ενσωμάτωση της μηχανής του Internet Explorer σε πολλές εφαρμογές και στο λειτουργικό σύστημα.) Πιθανώς όμως για να γίνουν οι εφαρμογές GNU/Linux πιο φιλικές στους χρήστες ίσως να προστεθούν στο μέλλον και χαρακτηριστικά που να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους συγγραφείς των ιών.

> 1. Μερίδιο αγοράς - Αν και ο Apache αποτελεί τον δημοφιλέστερο web
> server στο Internet και το GNU\Linux διαθέτει ένα μεγάλο ποσοστό
> της αγοράς των Internet Servers, στην Ελλάδα υπάρχουν ακόμη πολύ
> λίγοι τεχνικοί με εμπειρία σε παρόμοια συστήματα. Αναμφίβολα
> πάντως οι γνώσεις τους είναι πολύ μεγαλύτερες από εκείνες του
> μέσου windows administrator ο οποίος συνήθως μπορεί να εκτελέσει
> μόνο τις πολύ βασικές λειτουργίες ενός συστήματος και αγνοεί τις
> πιο προχωρημένες δυνατότητες και εφαρμογές του. (Είναι πιο εύκολο
> να μάθεις τις βασικές λειτουργίες ενός windows συστήματος, αλλά
> δυσκολεύεσαι κατόπιν πολύ περισσότερο απ' ό,τι στο GNU\Linux για
> να κατανοήσεις και να υλοποιήσεις κάτι προχωρημένο.)

Πολύ σωστά. Μάλιστα στα Windows από ένα σημείο και πέρα, επειδή δεν υπάρχει πηγαίος κώδικας δεν είναι συχνά δυνατό να βρεις την αιτία ενός λάθους αν αυτό δεν τεκμηριώνεται στο MSDN παρά μόνο με συνεχείς πειραματισμούς, δοκιμές και ικασίες. Οι περισσότεροι τεχνικοί Windows που γνωρίζω χρησιμοποιούν την επανεγκατάσταση ως τον κύριο τρόπο επισκευής δύσκολων περιπτώσεων. Αντίθετα σε λογισμικό ανοιχτού κώδικα μπορείς με τη χρήση της λογικής και με επιστημονικές μεθόδους να καταλάβεις την αιτία του λάθους και συχνά να το διορθώσεις.

Φιλικά,

Διομήδης

Καλημέρα Γιώργο,

αυτό που πιθανών δεν έχεις αντιληφθεί ή δεν το θεωρείς ως πρόβλημα από το Open Source movement και τα Free Software αλλά παραείναι σοβαρό είναι ότι δημιουργείτε ένας καταστροφικός για τους προγραμματιστές και τα software houses ανταγωνισμός που θέλοντας ή μη "σκοτώνει" κυριολεκτικά ολόκληρες εταιρείες. Όλοι μας είμαστε υπέρ του δωρεάν ιδιαίτερα στην Ελλάδα που το "τζάμπα" ή το ότι πάρετε "199" έχει γίνει πλέον "ιδεολογία", αλλά μήπως θα έπρεπε όλοι μας να αναλογιστούμε τι θα γινόταν αν σε κάθε επαγγελματικό τομέα υπήρχαν άνθρωποι που πρόσφεραν τις υπηρεσίες ή τα προϊόντα τους δωρεάν. Πόσο θα άντεχε η κάθε IBM που αναφέρεις στο άρθρο σου αν έβγαινε ο Χ-Ψ και μοίραζε δωρεάν υπολογιστές; (αν και σαφώς είναι πολύ πιο δύσκολο να κυκλοφορήσουν δωρεάν προϊόντα αφού υπάρχει κόστος υλοποίησης σε αντίθεση με την παροχή υπηρεσιών που μπορεί να είναι εντελώς ανέξοδη) Ποιος θα πλήρωνε για τις υπηρεσίες ενός "consultant" όταν θα μπορούσε να έχει από ομάδα επαγγελματιών συμβούλων δωρεάν υπηρεσίες;

Ρίξτε μια ματιά τις μειώσεις των πωλήσεων των βιβλίων και των cd's από τα "δωρεάν" που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. Ασφαλώς και αναφέρομαι στο πρόβλημα της αντιγραφής που μπορεί να μην έχει καμιά σχέση με τον "open source ή free" κώδικα / προγράμματα, αλλά είναι ίσως το καλύτερο παράδειγμα για να κατανοήσει κανείς πως "χτυπιέται" μια αγορά από το "τζάμπα"

Με το σκεπτικό του "δωρεάν" όλοι κατεβάζουμε τα MP3 από το διαδίκτυο και σκεφτόμαστε "κορόιδο είμαι να πάω να αγοράσω το cd αφού μπορώ να κατεβάσω τα τραγούδια από το διαδίκτυο;" ή "γιατί να αγοράσω το βιβλίο του Stephen King αφού το βρήκα σε PDF δωρεάν;" κ.ο.κ. Πόσοι επαγγελματίες έχουν πληγεί από την πειρατεία και δεν αναφέρομαι μόνο στον καλλιτέχνη που ερμηνεύει τα τραγούδια του και τα κυκλοφορεί η εταιρεία του σε ένα cd, αλλά σε όλο το κύκλωμα που είναι υπεύθυνο για την κυκλοφορία ενός cd, από τους μουσικούς, τους σχεδιαστές για το εικαστικό, τον κατασκευαστή της θήκης του cd, του ίδιου του cd σας υλικό, τον εταιρειών παραγωγής, προώθησης κλπ κλπ…

Και άντε σε τέτοια είδη υπάρχει η διαφορετικότητα, δηλαδή δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν ακριβώς ίδιες φωνές και να ερμηνεύσουν τα ίδια τραγούδια και ο ένας να τα δίνει δωρεάν και ο άλλος να τα πουλάει, ή να γράψουν ακριβώς τα ίδια πράγματα δυο συγγραφείς και ο ένας από τους δυο προσφέρει την δουλειά του τζάμπα, αλλά στο software development σχετικά εύκολα μπορεί να βγει λογισμικό που θα είναι δουλειά ομάδας ατόμων και θα είναι ισάξιο ή και ανώτερο από υπάρχων λογισμικό που πωλείται στην αγορά και θα διανέμεται δωρεάν. Δεν μπαίνει δηλαδή μέσα ο παράγοντας "τέχνη", "μοναδικότητα" ή το "καλλιτεχνικό στοιχείο". Δεν είναι δηλαδή σαν την Mona Lisa και ένα πιστό αντίγραφο της αφού αυτό που πληρώνει ο αγοραστής δεν είναι μόνο το έργο αυτό καθαυτό αλλά και την μοναδικότητα και το όνομα του καλλιτέχνη που το δημιούργησε κάτι που δεν ισχύει στον τομέα του λογισμικού. Δεν πιστεύω δηλαδή πως θα έδινε κάποιος περισσότερα χρήματα επειδή το Χ πρόγραμμα το έφτιαξε ο ίδιος ο Bill Gates ενώ κάποιο παρόμοιο που πιθανών να έχει περισσότερες λειτουργίες, να έχει και καλύτερη υποστήριξη κλπ το έφτιαξε μια ομάδα αγνώστων επαγγελματιών αλλά το δίνει δωρεάν…

Ασφαλώς και δεν μπορούν όσοι δεν είναι προγραμματιστές να αντιληφθούν τι πρόβλημα δημιουργείται με το δωρεάν ή ανοιχτού κώδικα λογισμικό αλλά όλοι θα το "νοιώσουν" καλύτερα αν η ιδεολογία του δωρεάν χτυπήσει την πόρτα του δικού τους επαγγέλματος. Και οι δικαιολογίες του τύπου "αν το δικό σου προϊόν είναι καλύτερο θα το προτιμήσει ο καταναλωτής ακόμα και αν το πληρώσει" είναι μεγάλο ψέμα, αφού οι περισσότεροι, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, σκέφτονται πως "αφού μου κάνει την δουλειά και είναι τζάμπα γιατί να πληρώσω έστω και 1 € σε κάτι που είναι πιο εύχρηστο ή καλύτερο". Εκτός αυτού πως μια εταιρεία που τα λειτουργικά της έξοδα τρέχουν, μπορεί να ανταγωνιστεί ένα προϊόν που υποστηρίζεται από μια ομάδα ανθρώπων που απλώς περνάει την ώρα του ευχάριστα γράφοντας κώδικα και διανέμοντας τον δωρεάν; Και ποια εταιρεία θα επενδύσει χρήμα στην δημιουργία λογισμικού που υπάρχει ήδη και κυκλοφορεί δωρεάν;

Όταν οι μηνύσεις πέφτουν σύννεφο στην Microsoft για "αθέμιτο ανταγωνισμό" γιατί κανείς δεν αντιστρέφει αυτές τις κατηγορίες να δει τι γίνετε με την χρήση του ανοιχτού ή δωρεάν κώδικα;

Και επανέρχομαι στα παραδείγματα ώστε να γίνει αντιληπτό από τους περισσότερους το πρόβλημα: Επαγγελματίες δικηγόροι, σύμβουλοι επιχειρήσεων, ιατροί, επιστήμονες κλπ δημιουργούν ένα "κέντρο" (είτε αυτό είναι site, είτε κάποιος χώρος όπου δέχονται και κόσμο) και δίνουν 24 ώρες το 24ωρο ΔΩΡΕΑΝ συμβουλές, λύσεις, προτάσεις κλπ. Ποιος από τους εσάς ΔΕΝ θα έκανε μια επίσκεψη όταν χρειαζόταν τις υπηρεσίες τους και θα προτιμούσε να πληρώσει για να έχει την υποτιθέμενη "επαγγελματική λύση"; Μη ξεχνάτε πως "μεγάλοι" εγκέφαλοι του open source movement είναι επαγγελματίες προγραμματιστές και όχι απλώς χομπίστες, άρα το "μη προτιμάτε ερασιτέχνες και δουλειές από ανειδίκευτους - προτιμήστε τους επαγγελματίες" απλώς δεν ισχύει...

Τα FREE sites στο διαδίκτυο είναι γνωστό πως έχουν υπερβολικά μεγάλη κίνηση και βρίσκονται πολύ ψηλά στις προτιμήσεις των web surfers γιατί τους βοηθούν να βρίσκουν τις "προσφορές" και το "τζάμπα πράμα" που ψάχνουν...

Και για να μη παρεξηγηθώ να τονίσω πως ΔΕΝ είμαι κατά του δωρεάν λογισμικού ή του ανοιχτού κώδικα κάτι που αποδεικνύεται από τα προγράμματα που έχω γράψει προσωπικά και τα παρέχω δωρεάν για download από το code.gr (όλα είναι freeware).

Απλώς αυτό που θέλω να τονίσω και να το θέσω ως θέμα προβληματισμού για όλους μας είναι οι δυσκολίες και τα προβλήματα που δημιουργούν σε μια αγορά τα δωρεάν προϊόντα ή υπηρεσίες. Είμαι σίγουρος πως πολλοί αναγνώστες σου θα έχουν πολλά να πουν επί του θέματος, αλλά θα παρακαλέσω αν στείλει κάποιος τον "αντίλογο" του να μη παραλείψει να σκεφτεί την προοπτική της δωρεάν παροχής υπηρεσιών ή προϊόντων πάνω στο δικό του επάγγελμα και ελπίζω όχι με αιτιολογίες του στυλ "οι υπηρεσίες που προσφέρουμε εμείς είναι κορυφαίες επειδή είμαστε επαγγελματίες, ενώ οι άλλοι που τις προσφέρουν δωρεάν είναι ερασιτέχνες" …

Όλα αυτά σαν προσωπικές σκέψεις και θεωρίες που ασφαλώς χωράνε ώρες συζήτησης.
Καλές διακοπές σε όσους δεν "απέδρασαν" ακόμη και καλή δροσιά!

Δημήτρης Σισκόπουλος (d.siskopoulos@weblogic.gr)
Web developer / programmer / web designer
www.weblogic.gr

Απάντηση:

Ακόμη λοιπόν και αν έκλειναν όλες αυτές οι εταιρείες πάλι δεν θα συνέβαινε τίποτε καταστροφικό για την οικονομία. Οι οπαδοί του OS/FS πάντως δεν θεωρούν ότι πρέπει να κλείσει κανείς. Απλώς να αλλάξουν το business model τους και να επικεντρωθούν στην παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών και συντήρησης.

Προσωπικά θεωρώ το OS/FS προστάτη και όχι ανταγωνιστή της ελεύθερης οικονομίας. Για παράδειγμα, είναι δυστυχώς εξαιρετικά δαπανηρό να αλλάξεις πλατφόρμα λογισμικού (κάτι που ευτυχώς δεν ισχύει για γιατρούς, δικηγόρους κ.λπ.). Με το ισχύον σύστημα λοιπόν, αυτή τη στιγμή υπάρχει ελεύθερη οικονομία μόνο στην πρώτη αγορά λογισμικού. Από εκεί και μετά δεσμεύεσαι με τον κατασκευαστή που είναι πλέον ο μονοπωλιακός προμηθευτής σου, δηλαδή αυτός που αποφασίζει πότε θα σταματήσει να υποστηρίζει τις παλαιότερες εκδόσεις και πόσο θα σε χρεώσει για τις νέες που σου είναι απαραίτητες προκειμένου να συνεχίσεις την εργασία σου.

Γιώργος Επιτήδειος

Αποκτήστε μια δωρεάν συνδρομή στο InterBIZ

Επιστροφή στο Αρχείο ’ρθρων Παλαιών Τευχών
Επιστροφή στις Επιχειρηματικές Σελίδες

© 2005 Γιώργος Επιτήδειος
Υποδείξεις, Ερωτήσεις, Σχόλια στην διεύθυνση gepiti@gepiti.com