Information Architecture στο Web
1/12/2000 (Τα σημαντικότερα βήματα επιλογής και οργάνωσης του περιεχομένου ενός web site) Γιώργος Επιτήδειος,  gepiti@gepiti.com

Μια από τις δυσκολότερες αποφάσεις τις οποίες υποχρεώνεται να λάβει η εταιρεία ή ο οργανισμός που αποκτά ένα νέο web site ή αναδιαμορφώνει το ήδη υπάρχον, είναι η επιλογή του περιεχομένου του και ο τρόπος παρουσίασης αυτού. Έτσι, θα αφιερώσουμε αυτό το άρθρο στις διαδικασίες ορισμού και δόμησης του περιεχομένου ενός δικτυακού τόπου (site).

Βήμα 1: Ορισμός προτεραιοτήτων

• Για ποιο λόγο δημιουργείται αυτό το site

• Ποιοι είναι οι βραχυπρόθεσμοι στόχοι μας

• Ποιοι είναι οι μακροπρόθεσμοι στόχοι μας

• Πότε θα θεωρήσουμε ότι το site είναι επιτυχημένο

Η τελευταία ερώτηση είναι πάντοτε η δυσκολότερη, καθώς η απάντησή της απαιτεί συνήθως από τους συμμετέχοντες να ορίσουν με συγκεκριμένα ποσοτικά κριτήρια την επιτυχία. Τέτοια κριτήρια μπορούν να είναι ο αριθμός των επισκεπτών, η αύξηση των πωλήσεων, ο αριθμός των email τα οποία θα αποστέλλονται στο webmaster κ.λπ.

Συνήθως, ο project manager του έργου καθώς και οι συμμετέχοντες σε αυτό είναι πολύ φειδωλοί σε συγκεκριμένες εκτιμήσεις και στόχους. Αν και αυτό είναι κατανοητό (το δίκτυο είναι ένας ασαφής χώρος όπου δύσκολα γίνονται προβλέψεις), καμία επιχείρηση ή οργανισμός δεν θα πρέπει να προχωρεί στη δημιουργία ενός site χωρίς να έχει θέσει κάποιους μετρήσιμους στόχους. Διαφορετικά, κινδυνεύει να δαπανήσει πάρα πολλά χρήματα και να ξοδέψει πολύ χρόνο χωρίς να επιτύχει ποτέ τους στόχους της.

Βήμα 2: Επίτευξη συναίνεσης

• Καλές διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των μελών της ομάδας

• Συμφωνία ως προς τους επιδιωκόμενους στόχους

Για τον λόγο αυτό είναι πάντοτε χρήσιμο πριν από την έναρξη των εργασιών να προηγείται μια συζήτηση στην οποία τα μέλη της ομάδας εργασίας θα εκφράσουν τις προτιμήσεις τους, θα παρουσιάσουν τα sites που τους αρέσουν περισσότερο και θα μελετήσουν όλα τα ανταγωνιστικά sites, επιλέγοντας όσα χαρακτηριστικά τους θεωρούν ενδιαφέροντα, καθώς και εκείνα που πρέπει να αποφευχθούν.

Αυτή η διαδικασία συνήθως αγνοείται από τους περισσότερους project managers οι οποίοι πιεσμένοι από το άγχος της παράδοσης σε τακτή, και συνήθως κοντινή, προθεσμία προτιμούν να αρχίζουν αμέσως τις εργασίες τους, παρακάμπτοντας τις "κοινωνικές σχέσεις" και άλλες επουσιώδεις (κατά την άποψή τους) λεπτομέρειες. Ωστόσο, αυτά τα "επουσιώδη" δένουν την ομάδα, προλαμβάνουν πολλά προβλήματα και επιτρέπουν στα μέλη να εκφράσουν ελεύθερα τις απόψεις τους, να "αγαπήσουν" το έργο και να δημιουργήσουν κάτι πραγματικά πρωτότυπο, λειτουργικό και αποτελεσματικό.

Βήμα 3: Σύνταξη ενός πίνακα επιθυμητών χαρακτηριστικών (wish list)

Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι η δημιουργία μιας wish list δεν αποτελεί καθόλου εύκολη υπόθεση, διότι συχνά οι συντάκτες της αποφεύγουν να πάρουν δύσκολες αποφάσεις (π.χ. δεν θα δημιουργήσουμε moderated chat room διότι δεν προβλέπεται η πρόσληψη ατόμου για την παρακολούθησή του) και προτιμούν να αφήνουν τα ακανθώδη ζητήματα για αργότερα (ας προχωρήσουμε τώρα και όταν έρθει η ώρα βλέπουμε). Γι' αυτό και ένας καλός project manager πρέπει να διαθέτει σταθερότητα (για να λαμβάνονται οριστικές αποφάσεις και δεσμέυσεις) αλλά και μεγάλες διπλωματικές ικανότητες (για να μην αισθανθεί ο ιδιοκτήτης του site ότι πιέζεται να ακολουθήσει δρόμους διαφορετικούς από εκείνους που επιθυμεί).

Βήμα 4: Ορισμός του κοινού στο οποίο απευθύνεται το site

• Ποιες είναι οι κατηγορίες επισκεπτών οι οποίοι θα χρησιμοποιούν το site.

• Ποια είναι η σειρά κατάταξής τους (ανάλογα με τη σημασία τους θα καθοριστούν και οι δαπάνες οι οποίες θα διατεθούν, η προσπάθεια που θα καταβληθεί αλλά και ο χώρος ο οποίος θα παραχωρηθεί γι' αυτές τις κατηγορίες επισκεπτών).

• Ποια είναι τα σημαντικότερα θέματα τα οποία θα απασχολούν τους επισκέπτες του site

• Ποιες μέθοδοι θα χρησιμοποιηθούν για να παροτρύνουν τους επισκέπτες του site να επιστρέφουν συχνά σε αυτό (π.χ. έκδοση ενός email newsletter).

Σε ορισμένες περιπτώσεις πιθανώς να απαιτηθεί και μια μικρή έρευνα αγοράς η οποία για μικρά sites μπορεί να πραγματοποιηθεί ακόμη και ανεπίσημα (π.χ. προσωπική συζήτηση με μερικούς πελάτες της εταιρείας η οποία δημιουργεί το site).

Βήμα 5: Ταξινόμηση του περιεχομένου (content inventory)

Συνήθως η ευθύνη για την παράδοση του περιεχομένου ανήκει στον "πελάτη", δηλαδή σε εκείνον που ζήτησε τη δημιουργία του site. Επειδή όμως οι πελάτες σπάνια αποδεικνύονται πιστοί στις προθεσμίες που ορίζουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους, ο διαχειριστής του έργου πρέπει να παρακολουθεί στενά την εξέλιξη των εργασιών δημιουργίας περιεχομένου και την παράδοσή τους σε οριστική μορφή.

Τέλος, ο υπεύθυνος για το περιεχόμενο πρέπει να αποφασίσει για τη μορφή με την οποία θα παρουσιαστεί αυτό (π.χ. html ή pdf), το copyright του, καθώς και για θέματα στυλ, ύφους γραφής κ.λπ.

Βήμα 6: Καθορισμός της δομής και του τρόπου πλοήγησης του site

Αυτό φυσικά σημαίνει ότι οι συνήθειες και οι προτιμήσεις τους καθορίζονται από άλλους (από τις πρακτικές οι οποίες καλώς ή κακώς έχουν επικρατήσει στο χώρο του web) και γι' αυτό είναι πάντοτε εξαιρετικά απρόθυμοι να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης και δράσης τους για να προσαρμοστούν στον δικό μας. Έτσι, ο όρος web design δεν πρέπει να μας φέρνει στο νου όμορφα χρώματα, έξυπνα γραφικά και πρωτότυπα σχέδια, αλλά μια στιβαρή, εύχρηστη και αποτελεσματική δόμηση του πληροφοριακού υλικού το οποίο περιέχεται μέσα στο site. Οι κύριοι άξονες πάνω στους οποίους βασιζόμαστε για την επίτευξη αυτής της δομής είναι:

• Ομαδοποίηση της πληροφορίας με τον πιο ευκολονόητο τρόπο

• Παροχή βοηθημάτων προσανατολισμού (ο χρήστης πρέπει πάντοτε να γνωρίζει σε ποιο σημείο του site βρίσκεται)

• Διευκόλυνση της κίνησης του επισκέπτη από κάποιο σημείο του site σε ένα άλλο

• Παρουσίαση με εντονότερο τρόπο των σελίδων ή των τμημάτων του site την αναγνωσιμότητα των οποίων θέλουμε να ενισχύσουμε (π.χ. δημιουργία παραπομπών προς αυτά με bold γράμματα ή τοποθέτηση στην κορυφή της αντίστοιχης λίστας)

Για να επιτευχθούν τα παραπάνω συνήθως χρησιμοποιούνται οι ακόλουθες τεχνικές:

• Κεντρική πλοήγηση - Το site είναι δομημένο με τη μορφή ενός δενδροειδούς καταλόγου πληροφοριών (όπως το Yahoo!) από τον οποίο ξεκινάει πάντοτε τις αναζητήσεις του ο χρήστης.

• Γενική πλοήγηση - Όλες οι σελίδες του site περιέχουν παραπομπές προς κάποια σημεία του (π.χ. Home page, επικοινωνία, site map κ.λπ.) τα οποία έχουν θεωρηθεί τόσο σημαντικά ώστε πρέπει να είναι προσβάσιμα από παντού.

• Έκτακτες περιπτώσεις - Πρόκειται για θέματα τα οποία εμφανίζονται εκτάκτως ή προσωρινά στο site (π.χ. ειδικές προσφορές ή μια σημαντική είδηση) και για τον λόγο αυτό προβάλλονται με ειδική τρόπο (π.χ. απευθείας από τη home page ή με ένα δικό τους ξεχωριστό μικρό εικονίδιο έξω από την κανονική navigation bar).

• Επιπρόσθετες παραπομπές - Τοποθετούνται συνήθως στο τέλος της σελίδας και οδηγούν τον αναγνώστη σε άλλες σελίδες με ανάλογο περιεχόμενο για να συνεχίσει τη μελέτη του.

• Εσωτερική διασύνδεση - Αν ένα κείμενο αναφέρεται σε υλικό το οποίο υπάρχει σε άλλη σελίδα του site, είναι απαραίτητο να παρέχεται στον αναγνώστη μια παραπομπή προς αυτή τη σελίδα.

• Κατηγορίες περιεχομένου και "διάγραμμα" κίνησης - Ο χρήστης πρέπει να γνωρίζει πάντοτε σε ποια υποκατηγορία του site και πόσο "μακριά" από τη home page βρίσκεται (π.χ. η κατηγορία εταιρικού δικαίου του Yahoo! μας ενημερώνει ότι βρισκόμαστε στο Home > Government > Law > Business).

• Drop-down navigation - Χρησιμοποιείται όταν ο χρήστης πρέπει να ανοίξει ένα μενού για να επιλέξει το σημείο στο οποίο θα μεταβεί. Η πρακτική αυτή παρουσιάζει το πλεονέκτημα της εξοικονόμησης χώρου και της μείωσης των επιπέδων βάθους ενός site (υπάρχουν περισσότερες επιλογές στις οποίες μπορεί να κατευθυνθεί ο χρήστης κάνοντας ένα μόνο κλικ), αλλά μειονεκτεί στην αμεσότητα της παρουσίασης (αντί να βλέπει όλες τις διαθέσιμες επιλογές με μια ματιά, ο χρήστης υποχρεώνεται να ανοίξει ένα επιπλέον μενού).

• Γλωσσική πλοήγηση - Στα πολύγλωσσα sites παρέχει στον χρήστη τη δυνατότητα να επιλέξει τη γλώσσα στην οποία προτιμάει να διαβάσει τις σελίδες που τον ενδιαφέρουν.

• Γεωγραφική πλοήγηση - Αν το site περιέχει πληροφορίες οι οποίες διαφέρουν από τη μια γεωγραφική περιοχή στην άλλη, θα πρέπει να γνωρίζει πάντοτε ποια περιοχή αφορούν οι σελίδες στις οποίες βρίσκεται.

• URL navigation - Χρησιμοποιείται για να διευκολύνει τον επισκέπτη να θυμάται κάποιο ειδικό URL. Για παράδειγμα , οι πληροφορίες για τα προϊόντα της εταιρείας XYZ είναι προτιμότερο να βρίσκονται στο http://www.xyz.gr/products παρά στο http://www.xzy.gr/salesdept1/forsale.html

• Παροχή βοηθημάτων πλοήγησης - Τέτοια είναι τα site maps, οι πίνακες περιεχομένων, η μηχανή αναζήτησης, τα προσεκτικά σχεδιασμένα ευρετήρια (π.χ. εκείνα στα οποία η σωστή παραπομπή υπάρχει τόσο στο λήμμα "Ιωάννης Καποδίστριας" όσο και στο "Καποδίστριας Ιωάννης") κ.λπ.

Δυστυχώς δεν υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες για τον τρόπο οργάνωσης της πληροφορίας μέσα σε ένα site. Κάθε δικτυακός τόπος έχει το δικό του κοινό και οι πληροφορίες που περιέχει απαιτούν ειδική οργάνωση και παρουσίαση, η δυσκολία του σχεδιασμού της οποίας γίνεται μεγαλύτερη όσο αυξάνει το μέγεθος του site και η πολυπλοκότητα του περιεχομένου. Γι' αυτό και όσο μεγαλύτερο είναι το site τόσο πιο απαραίτητη γίνεται η προσέγγιση του προβλήματος με ειδικά εργαλεία όπως τα υποδείγματα εργασίας (use cases).

Βήμα 7: Δημιουργία ενός υποδείγματος εργασίας (use case)

• Θέλουμε (οι υποθετικοί επισκέπτες) να μάθουμε ποια είναι η τιμή του προϊόντος Χ

• Θέλουμε να γραφτούμε συνδρομητές στο online newsletter του site

• Θέλουμε να στείλουμε ηλεκτρονικά μια ερώτηση ή ένα παράπονο

• Θέλουμε να δούμε ποιες σελίδες προστέθηκαν τον τελευταίο καιρό στο site

• Θέλουμε να βρούμε το τηλέφωνο και τη φυσική διεύθυνση της εταιρείας

• Και ούτω καθ' εξής μέχρι να καταγραφεί το σύνολο (ή τουλάχιστον η πλειοψηφία) των εργασιών τις οποίες είναι πιθανό (ή επιθυμητό) να επιτελέσει ένας επισκέπτης του site.

Για κάθε μια από αυτές τις ενέργειες, οι σχεδιαστές του site καταγράφουν όλες τις κινήσεις του χρήστη (πόσα κλικ έγιναν, τι χρειάστηκε να πληκτρολογηθεί κ.λπ.) και στη συνέχεια τις ομαδοποιούν σε ευρύτερες κατηγορίες, ανάλογα με το αντικείμενό τους (π.χ. εργασίες αγοράς προϊόντων, αναζήτησης πληροφοριών για την εταιρεία, αποστολής μηνυμάτων κ.λπ.).

Χάρη στο υπόδειγμα εργασίας, ο σχεδιαστής ενός web site ελέγχει την αποτελεσματικότητα της δομής η οποία έχει ήδη αποφασιστεί (βήμα 6) και προβαίνει στις απαραίτητες διορθώσεις όπου παρατηρήσει ότι εμφανίζονται δυσλειτουργίες (π.χ. υποχρέωση του χρήστη να κάνει πολλά κλικ πριν φθάσει στο σημείο που επιθυμεί).

Τα υποδείγματα εργασίας δεν χρησιμοποιούνται μόνο στο web, αλλά και σε πολλούς άλλους χώρους όπως η ανάπτυξη λογισμικού, η επιλογή του τρόπου παρουσίασης της ύλης ενός εντύπου κ.λπ. Τις περισσότερες φορές η καταγραφή τους γίνεται σχηματικά με τη μορφή ενός διαγράμματος ροής το οποίο απεικονίζει την "κίνηση" των χρηστών μεταξύ διαφόρων σημείων παροχής πληροφορίας της εφαρμογής. Επίσης, πολύ συχνά (και ειδικά όταν το site είναι πολύ μεγάλο) το υπόδειγμα εργασίας είναι πολυεπίπεδο και αποτελείται από πολλά μικρότερα υποδείγματα (multilayered approach) τα οποία περιγράφουν τις ενέργειες του χρήστη σε χαμηλότερο πιο συγκεκριμένο και εξειδικευμένο επίπεδο (π.χ. ποιες ενέργειες πρέπει να εκτελέσει ο επισκέπτης της σελίδας παρουσίασης του προϊόντος Χ για να προβεί στην αγορά του).

Βήμα 8: Δημιουργία μιας σειράς δοκιμαστικών σχεδίων (demo)

• Home page - Συνιστάται η δημιουργία τριών προσχεδίων από τα οποία είτε θα επιλεγεί το ένα είτε θα δημιουργηθεί ένα καινούριο από το συνδυασμό τους. Αν κατασκευαστούν περισσότερα προσχέδια, το άτομο ή η ομάδα υπεύθυνη για την επιλογή δεν θα ξέρει ποιο να επιλέξει, ενώ να κατασκευαστούν ένα ή δύο θα μείνει με την αίσθηση ότι κάτι λείπει.

• Σχέδιο εσωτερικών σελίδων - Συνήθως δεν τους δίδεται τόση σημασία όση στη home page. Ωστόσο, αυτές είναι οι σελίδες τις οποίες θα χρησιμοποιεί συχνότερα κάθε χρήστης, καθώς και εκείνες από τις οποίες θα απαιτήσει τη μεγαλύτερη ευχρηστία και λειτουργικότητα.

• Τίτλοι επικεφαλίδων - Η μέχρι σήμερα εμπειρία έχει δείξει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των χρηστών επιλέγει τις παραπομπές που θα ακολουθήσει βασισμένη στον τίτλο τους. Γι' αυτό, η επιλογή των κατάλληλων (σύντομων, εύηχων και κατανοητών) τίτλων και επικεφαλίδων αποτελεί εργασία κεφαλαιώδους σημασίας και δεν πρέπει ποτέ να αφήνεται για την τελευταία στιγμή.

Βήμα 9: Δημιουργία μιας μηχανής αναζήτησης

Βήμα 10: Έναρξη των εργασιών κατασκευής

Γιώργος Επιτήδειος

Αποκτήστε μια δωρεάν συνδρομή στο InterBIZ

Επιστροφή στο Αρχείο ’ρθρων Παλαιών Τευχών
Επιστροφή στις Επιχειρηματικές Σελίδες

© 2005 Γιώργος Επιτήδειος
Υποδείξεις, Ερωτήσεις, Σχόλια στην διεύθυνση gepiti@gepiti.com